انواع بیماری سل و عوارض آن(قسمت اول)
فهرست موضوعات
سل بیماری‌ای عفونی است که معمولا روی ریه‌ها اثر می‌گذارد. این بیماری درمقایسه با سایر بیماری‌های عفونی، دومین بیماری مرگ‌بار در سراسر جهان است. فقط در سال ۲۰۱۵، حدود ۱٫۸ میلیون نفر از مردم جهان به‌دلیلِ ابتلا به بیماری سل جان باختند و ۱۰٫۴ میلیون نفر نیز به آن مبتلا شدند. با توجه به اهمیت این بیماری، در این مطلب تصمیم گرفته‌ایم علائم، روش‌های پیشگیری و درمان بیماری سل را بررسی کنیم. همراه ما باشید.
در قرن هجدهم و نوزدهم، یک اپیدمی سل در سراسر اروپا و آمریکای شمالی شیوع یافت. در آن زمان هنوز کخ ریشه‌ی میکروبی سل را کشف نکرده بود. به‌دنبال کشف کخ، تولید واکسن‌ها و درمان داروییِ سل، کم‌کم دانشمندان به این نتیجه رسیدند که این بیماری ری
شه‌کن شده است. سازمان ملل متحد پیش‌بینی کرد که می‌توان تا سال ۲۰۲۵ این بیماری را در سراسر جهان ازبین برد. بااین‌حال، در اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰ تعداد بیشتری از مردم در سراسر جهان به بیماری سل مبتلا شدند تا جایی که در سال ۱۹۹۳ سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد، سل در مرحله‌ی فوریت جهانی قرار گرفته است. این اولین بار بود که این سازمان بیماری‌ای را با این عنوان برچسب‌گذاری می‌کرد.
حقایقی درباره سل
- سازمان بهداشت جهانی برآورد می‌کند که سالیانه ۹ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می‌شوند و البته حدود ۳ میلیون نفر از این افراد اصلا در سامانه‌های بهداشتی ثبت نشده‌اند.
- سل یکی از سه دلیل مرگ‌ومیر زنان در رده‌ی سنی ۱۵ تا ۴۴ سال است.
- علائم سل که شامل سرفه، تب، تعریق شبانه، کاهش وزن و نظایر آن هستند، ممکن است تا ماه‌ها خفیف باشند. هر فرد بیمار در تماسِ نزدیک با دیگران می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ نفر در یک سال را آلوده کند.
- سل یک پاتوژن هوابرد است؛ یعنی باکتری‌هایی که عامل این بیماری هستند می‌توانند ازطریق هوا از یک فرد به دیگری منتقل شوند.
انواع سل
پس از ورود باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به بدن انسان از طریق تنفس، ممکن است او دچار سل شود. وقتی بیماری ریه‌ها را درگیر کرد، در بالاترین سطح سرایت‌پذیری قرار می‌گیرد. تماس با فرد مبتلا به سل ممکن است باعث انتقال بیماری شود.
دو نوع عفونت بیماری سل وجود دارد: پنهان و فعال.
- سل پنهان: در این حالت باکتری در بدن به‌شکل غیرفعال باقی می‌ماند. این نوع سل هیچ نشانه‌ای ندارد و مسری هم نیست، اما ممکن است به نوع فعال تبدیل شود.
- سل فعال: در این حالت باکتری فعال است و نشانه‌های سل در بیمار مشاهده میشود. این نوع سل به دیگران سرایت می‌کند.
به‌نظر می‌رسد حدود یک‌سوم از جمعیت جهان مبتلا به سل پنهان باشند. ۱۰ درصد از موارد سل پنهان به نوع فعال آن تبدیل می‌شوند. اما خطر ابتلا به آن در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند (مانند بیماران مبتلا به ایدز یا افراد دارای سوتغذیه یا افراد سیگاری) بیشتر است.
بیماری سل حدومرز خاصی نمی‌شناسد و هر کس در هر رده‌ی سنی و در هر نقطه‌ای از جهان که باشد ممکن است به این بیماری مبتلا شود. بااین‌حال، جوانان و مردمی که در کشورهای درحال توسعه زندگی می‌کنند، بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند. در سال ۲۰۱۲، ۸۰% از موارد ابتلا به سل فقط از ۲۲ کشور در جهان گزارش شده است.
عامل بیماری سل؛ آیا بیماری سل واگیردار است؟
عامل بیماری سل، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. فرد مبتلا به سل با سرفه‌کردن، عطسه‌زدن، آب‌دهان‌انداختن و حتی خندیدن و صحبت‌کردن می‌تواند این باکتری را در هوا منتشر کند.
درست است که سل بیماری‌ای واگیردار است، اما این‌طور نیست که به‌آسانی به هر کسی منتقل شود. معمولا افرادی که با فرد بیمار زندگی می‌کنند یا با او در یک محیط کار می‌کنند، بسیار بیشتر از سایرین درمعرض خطر قرار دارند. بسیاری از بیمارانی که حداقل دو هفته تحت درمان مناسب قرار می‌گیرند، دیگر ناقل بیماری نیستند.
از همان ابتدای شروع مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برخی از عضلات نسبت‌به داروها مقاومت نشان می‌دهند. بیماری سل مقاوم که در آن بدن بیمار در برابر چند دارو مقاومت می‌کند، هنگامی رخ می‌دهد که یک آنتی‌بیوتیک قادر به کشتن همه‌ی باکتری‌ها نباشد و باکتری‌های باقی‌مانده هم‌زمان در برابر آنتی‌بیوتیک و داروهای دیگر مقاومت نشان دهند.
سل مقاوم فقط با استفاده از نوع خاصی از داروهای ضد سل درمان‌‌پذیر است که اغلب به‌آسانی دردسترس نیستند. در سال ۲۰۱۲، حدود ۴۵۰,۰۰۰ نفر به سل مقاوم مبتلا شدند.
عوامل خطرآفرین
افرادی که سیستم ایمنی بدن‌شان ضعیف است، بیشتر از سایرین درمعرض خطر سل فعال قرار دارند. به‌عنوان مثال، بیماری ایدز سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند؛ بنابراین بدن توانایی کنترل باکتری‌های سل را نخواهد داشت. افرادی که هم به ایدز و هم به سل مبتلا هستند، ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از افرادی که ایدز ندارند، درمعرض خطر ابتلا به سل فعال قرار دارند.
مصرف تنباکو نیز خطر ابتلا به سل را افزایش می‌دهد. حدود ۸ درصد از موارد سل در جهان با مصرف دخانیات ارتباط دارد.
افراد مبتلا به بیماری‌های زیر بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند:
افراد تحت‌درمان سرطان، افراد بسیار جوان یا بسیار پیر (به‌دلیل ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی) و معتادان به مواد مخدر نیز درمعرض خطر ابتلا به سل قرار دارند.
یکی دیگر از عوامل خطرآفرین، مسافرت به کشورهایی است که سل در آنجا بسیار شایع است.
کشورهایی که بیشترین آمار بیماران مبتلا به سل را دارند:
- آفریقا، به‌ویژه آفریقای غربی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا؛
- افغانستان؛
- جنوب‌شرقی آسیا شامل پاکستان، هندوستان، بنگلادش و اندونزی؛
- چین؛
- روسیه؛
- آمریکای شمالی؛
- کشورهای غرب اقیانوس آرام ازجمله فیلیپین، کامبوج و ویتنام.
علائم بیماری سل
سل پنهان هیچ‌گونه علائمی ندارد؛ حتی در عکسبرداری ریه هم نشانی از آسیب دیده نمی‌شود.
نشانه‌های اولیه بیماری سل فعال که با مشاهده آنها باید به پزشک مراجعه کنید، عبارت‌اند از:
- سرفه برای بیش از ۳ هفته؛
- خلط در هنگام سرفه که ممکن است همراه با خون باشد؛
- بی‌اشتهایی و کاهش وزن؛
- خستگی و احساس ناخوشی؛
- تورم در ناحیه گردن؛
- تب و لرز؛
- تعریق شبانه؛
- درد سینه.
این نشانه‌ها با گذر زمان شدیدتر می‌شوند اما گاهی ممکن است خودبه‌خود از بین بروند و دوباره آشکار شوند.
علائم بیماری سل در دیگر بخش‌های بدن
سل معمولا بر ریه‌ها اثر می‌گذارد اما می‌تواند بخش‌های دیگری از بدن را نیز درگیر کند؛ به‌ویژه در افرادی که سیستم ایمنی آنها ضعیف است.
علائم سل با توجه به ناحیه‌ی درگیرشده متفاوت است. اگر سل درمان نشود، جریان خون بیماری را به سایر قسمت‌های بدن انتقال خواهد داد. نشانه‌های بیماری در بخش‌های مختلف بدن عبارت‌اند از:
- اگر عفونت سل استخوان‌ها را درگیر کند، به درد در ستون فقرات و تخریب مفاصل می‌انجامد؛
- اگر عفونت سل به کبد و کلیه‌ها آسیب برساند، در عملکرد سم زدایی آنها اختلال ایجاد می‌کند که در نتیجه‌ی آن، خون در ادرار مشاهده میشود؛
- اگر سل قلب را درگیر کند، توانایی قلب برای پمپاژ خون کم و منجر به بیماری مرگ‌باری به‌نام تامپوناد قلبی (تجمع مایع در پریکارد قلب و نرسیدن خون به همه قسمت‌های آن) میشود.
به‌طور کلی علائم زیر می‌تواند نشانه سرایت بیماری سل به بخش‌های دیگر بدن به جز ریه‌ها باشد:
- تورم ادامه‌دار غدد لنفاوی؛
- درد شکمی؛
- درد استخوان یا مفاصل؛
- گیجی؛
- سردرد ممتد؛
- تشنج.
عوارض بیماری سل
اگر بیماری سل درمان نشود، می‌تواند مرگ‌بار باشد. اگرچه این بیماری بیشتر روی ریه‌ها تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند ازطریق انتشار در جریان خون به عوارض خطرناک دیگری هم منجر شود. ازجمله‌ی این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مننژیت یا تورم غشای پوشش‌دهنده‌ی مغز؛
- درد در ستون فقرات؛
- آسیب به مفاصل؛
- آسیب به کبد یا کلیه‌ها؛
- مشکلات قلبی که البته بسیار نادر است.
دکتر مهسا موسوی، فوق تخصص بیماری های ریه و آسم
دارای بورد فوق تخصصی، عضو انجمن متخصصان ریه اتحادیه اروپا و ایران
لازم به ذکر است که خدمات اسپیرومتری، برونکوسکوپی، تست خواب و توراسنتز مایع پلور(کشیدن آب ریه) توسط پزشک انجام میشود
جهت هماهنگی با مطب تماس بگیرید
آدرس مطب : مشهد- میدان بیمارستان امام رضا- ساختمان پزشکان سیمرغ – طبقه سوم – مطب دکتر مهسا موسوی
شماره تماس : 38584681-051
یک دیدگاه